Að ná stjórn á huganum: leið búddista

Í hinum upprunalega búddisma er guðshugtakinu hafnað. Búddisminn á samt sem áður margt sameiginlegt með trúarbrögðum á borð við hindúisma, og auk þess minnir margt í búddismanum á sálfræði Vesturlanda.
Búddisminn byggir á fjórum grunnlögmálum. Fyrsta lögmálið er lögmál dukkha (þjáningarinnar). Við mennirnir erum allir undirorpnir þjáningunni. Þó við séum hamingjusöm í dag og allt gangi okkur í haginn, getur hvenær sem er eitthvað það gerst sem kallar fram þjáningu í lífi okkar. Það geta orðið náttúruhamfarir, slys, veikindi, dauðsföll eða stríð. Við getum orðið fyrir atvinnumissi, höfnun, skorti á mat, ást eða einhverju því sem við þörfnumst eða þráum.
Og þetta leiðir okkur að öðru lögmáli búddismans, lögmáli tanha (þarfa, langana, þrár). Mannlegt eðli gerir okkur undirorpin þjáningunni, því við erum full af þörfum, löngunum og þrám. Við þráum ást og þörfnumst matar, við þráum frið og góða heilsu, og stundum langar okkur í sömu lífsgæði og nágranni okkar virðist njóta. Þegar eitthvað kemur í veg fyrir að við getum fullnægt þessum þörfum, löngunum og þrám, upplifum við þjáningu. Hún getur verið allt frá pirringi og leiða til öfundar, sársauka, sorgar, reiði, hungurs og þorsta.
Þriðja lögmálið, lögmál nirvana (uppljómunarinnar) segir okkur að við getum öðlast frelsi frá þjáningunni. Þetta frelsi byggir á því að temja dýrið innra með okkur, hemja þarfir okkar, langanir og þrár, verða óháð því að fá þarfir okkar, langanir og þrár uppfylltar. Vesturlandabúar hafa skilið þetta svo að búddisminn boði algjöra sjálfsafneitun, en það er misskilningur. Þegar dýrið hefur verið tamið látum við fátt eða ekkert koma okkur úr jafnvægi. Við æðrumst ekki þó okkur skorti eitthvað, en að sjálfsögðu njótum við þess sem er í boði.
Fjórða lögmálið, lögmál magga (leiðin til frelsisins) kennir okkur leiðina að þessu takmarki. Leiðin til frelsisins fæst með því að tileinka sér átta lífsreglur. Þær eru rétt viðhorf, réttar hugsanir, rétt tjáning, réttar gjörðir, réttir lífshættir, rétt gjörhygli, réttur ákafi og rétt hugleiðsla.
Við temjum okkur rétt viðhorf með því sjá nauðsyn þess að vera heiðarleg og skaðlaus öðru fólki. Við temjum okkur réttar hugsanir með því að hugsa jákvætt, en þó umfram allt raunsætt. Við temjum okkur rétta tjáningu með því að segja sannleikann og forðast að segja nokkuð það sem eykur á þjáningu okkar og annarra. Réttar gjörðir eru þær sem eru skaðlausar okkur og öðru fólki. Réttir lífshættir eru þeir sem skaða ekki umhverfi okkar. Rétt gjörhygli byggir á því að fylgjast með hugsunum okkar, meta þær og breyta þeim ef þær færa okkur þjáningu. Við temjum okkur réttan ákafa með því að beina öllum okkar kröftum að því að temja okkur lífsreglurnar átta. Rétt hugleiðsla fæst með því að tæma hugann og einbeita sér af fullkomnu fordómaleysi.
Mig langar að útskýra gjörhyglina betur. Hún byggir á því að sjálfið sé tvískipt. Annars vegar er það sá hluti okkar sem hugsar, talar og framkvæmir; hins vegar kjarnasjálfið sem getur fylgst með okkur hugsa, tala og framkvæma. Ef við erum leidd í djúpslökun eða hugleiðslu er okkur oft sagt að fylgjast með andardrættinum, eða beina athyglinni að líkamanum, láta hugann líða frá tám að hnjám, að mjöðmum, öxlum, nefi og svo framvegis. Á sama hátt getum við tamið okkur að fylgjast með hugsunum okkar, hvernig þær koma og fara, hvernig ein hugsun leiðir til annarrar. Við getum verið sem hlutlaus áhorfandi að okkar eigin hugsunum. Og það sem meira er, við getum lagt mat á hugsanir okkar og breytt þeim eða valið þær sem við teljum æskilegar, og leyft hinum að hverfa.
Í hugleiðslu förum við lengra í sömu átt. Við fylgjumst með hugsuninni um stund, og smám saman kyrrist hugurinn, ein og ein hugsun birtist á stangli, og markmiðið er að tæma hugann, hugsa ekkert.
Þetta ferli færir okkur nær kjarnasjálfinu, sem er kannski það sem okkur var ætlað að verða, áður en uppeldi, aðstæður, áföll, skólakerfið og þjóðfélagið mótaði okkur. Þú getur lesið meira um þetta í þessari bók

Hugarástand jógaiðkunar

Íslendingar hafa verið duglegir að stunda jóga síðustu ár. Jógakennarar segja gjarnan að jóga sé andleg iðkun ekki síður en líkamleg, og kannski miklu fremur. En hvað eiga þeir við með því?
Jóga byggir á því að teygja líkamann, og anda með teygjunni. Hvað er svona andlegt við það? Oft er slökun í lok jógatíma, jafnvel farið stuttlega í orkustöðvar líkamans, og í bestu tilvikum framkallað hugleiðsluástand. Þetta er vissulega andleg iðkun, en jógateygjurnar sjálfar eru líkamlegar, eða hvað?
Ef kafað er ofan í jógaheimspekina, má fá annað sjónarhorn á þetta mál. Jóga er fyrst og fremst æfing í hugarástandi. Í hugarástandi jógaiðkunar er einbeitingin algjör og fordómaleysið líka. Þú einbeitir þér algjörlega að vöðvunum sem eru að vinna, og önduninni. Á sama tíma slakar þú eins vel og þú getur á öllum öðrum vöðvum líkamans. Til þess þarftu að hemja hugann, draga athyglina að líkama þínum.
Fordómaleysið snýst um að láta þér standa á sama um hina jógaiðkendurna í salnum. Láta það ekki skipta neinu máli hvernig þeir standa sig, hætta að bera þig saman við þá. Einnig er mikilvægt að vera fordómalaus gagnvart öllu því sem þú finnur innra með þér. Ef þú kemst ekki lengra í teygjunni í dag, þá ert þú í hinni fullkomnu stöðu fyrir þig. Ef þú finnur til sársauka í teygjunni, þá breytir þú stöðunni þar til sársaukinn er horfinn.
Æfingin skapar meistarann og það á líka við um hugarástand jógaiðkunar. Það getur tekið marga mánuði eða ár að ná fullkominni einbeitingu. Og hér er fordómaleysið líka mikilvægt. Vertu fordómalaus þegar hugurinn hvarflar frá líkamanum og út í salinn, heim, í vinnuna eða þegar áhyggjurnar læðast aftan að þér. Ekki dæma þig fyrir einbeitingarskortinn, fyrirgefðu þér óróleikann umsvifalaust og leiddu svo hugann blíðlega aftur inn á við, að önduninni, að teygjunni.
Hugarástand jógaiðkunar má kristalla í setningunni “hlustaðu á líkamann, á hverju augnabliki, og hlýddu því sem líkaminn segir þér”. Þú getur lesið meira um þetta í þessari bók.

Gras og fiskimjöl

Ómega-3 fitusýrur eru lífsnauðsynlegar fitusýrur sem við verðum að fá úr fæðunni. Þær gegna mörgum mikilvægum hlutverkum í líkamanum, og eru eitt aðalbyggingarefni heilans, sjónhimnunnar og sáðfrumna. Ómega-3 fitusýrur er að finna í öllum sjávarafurðum. Einnig er minna virkt form þeirra að finna í valhnetum, brokkólí, sojaolíu, repjuolíu (raps, canola) og hörfræjum. Meira er af ómega-3 fitusýrum í villtum jurtum en ræktuðum, og í villtum fiski en þeim sem alinn er í fiskeldiskerjum. Við fáum líka dálítið af ómega-3 fitusýrum úr kjöti og eggjum.
Villt dýr nærast á villtum jurtum, og þess vegna er meira af ómega-3 fitusýrum í kjöti af villibráð en af húsdýrum. Magni ómega-3 fitusýra í afurðum húsdýra er þó hægt að stýra með fóðruninni. Það er mikið af ómega-3 fitusýrum í grasi. Þess vegna er kjöt af kúm og kindum ríkara af ómega-3 fitusýrum ef þau eru alin á grasi, heldur en kjöt af dýrum sem alin eru á korni á borð við rúg, bygg og hafra, eins og tíðkast í mörgum löndum.
Þar sem ómega-3 fitusýrur er að finna í öllum sjávarafurðum er kjöt af kjúklingum og svínum sem alin eru að hluta til á fiskimjöli ríkara af ómega-3 fitusýrum en ef dýrin eru eingöngu alin á kjötmjöli eða korni. Eggin verða líka ríkari af ómega-3 fitusýrum ef hænurnar fá fiskimjöl.
Ég vil því hvetja bændur landsins til að halda þeirri góðu venju að ala kýr og kindur á grasi, og fóðra kjúklinga og svín á fiskimjöli.

Heimildir: Simopoulos AP. Lipids 2001;36 Suppl:S83. Simopoulos AP. Am J Clin Nutr 1999;70 Suppl:S560. Clapham WM et al. J Agric Food Chem 2005;53:10068. Wood JD and Enser M. Br J Nutr 1997;78 Suppl:S49.