Meltingartruflanir eru algengt vandamál,
sem á sér margar orsakir, allt frá matarsýkingu eða aukaverkun sýklalyfja, til
fæðuofnæmis og óþols. Ef
meltingartruflanir eru viðvarandi vandamál beinist grunur að fæðunni, hvort
bæta megi úr með því að breyta samsetningu fæðunnar. Ef um ofnæmi er að ræða þarf að útiloka
ofnæmisvaldinn algjörlega úr fæðunni. Ef
um óþol er að ræða er yfirleitt nóg að minnka magn óþolsvaldsins í
fæðunni. Frúktósavanfrásog er hvorki
ofnæmi né óþol, en líkt og í tilviki fæðuóþols hverfa einkennin ef magn
frúktósa er minnkað í fæðunni. Ekki má rugla frúktósavanfrásogi saman við arfgengt frúktósaóþol sem er sárasjaldgæfur sjúkdómur, og er ekki til umræðu hér.
Mannskepnan frásogar frúktósa og skyld efni
fremur illa úr meltingarvegi í blóð, allt að helmingur fer út með hægðum hjá
heilbrigðu fólki. Hjá 30% mannkyns er
frásogið enn minna, eða undir 25%. Þetta
getur valdið niðurgangi og/eða hægðatregðu.
Einnig magakrömpum, uppþembu og gasmyndun/losun, ógleði og jafnvel
uppköstum ef mikils magns er neytt. Auk
þessara einkenna frá meltingarvegi hefur frúktósavanfrásog verið tengt þunglyndi,
augnsviða, þreytu og óskýrri hugsun.
Þeir sem þjást af frúktósavanfrásogi geta verið lágir í tryptofani,
fólínsýru og zinki í blóði.
Frúktósi heitir öðru nafni
ávaxtasykur. Hann er frá náttúrunnar
hendi í ávöxtum og þar af leiðandi í ávaxtasafa og í þurrkuðum ávöxtum, og er
önnur tveggja sameinda sem myndar súkrósa, eða hvítan sykur. Mikið er af frúktósa í HFCS (high fructose
corn syrup) og í agavesírópi. Hann er einnig
að finna í hunangi.
Glúkósi eykur frásog frúktósa. Einkenni frúktósavanfrásogs verða þar af
leiðandi minni ef glúkósi er til staðar.
Í ávöxtum eru bæði glúkósi og frúktósi.
Það er hlutfallið milli þeirra sem skiptir máli. Epli, perur og vatnsmelóna innihalda meiri
frúktósa en glúkósa og geta því valdið vandræðum. Í hvítum sykri er hlutfallið jafnt. Í bönunum, ávöxtum með steini (ferskjum,
plómum o.s.frv), sítrusávöxtum og kartöflum er meiri glúkósi en frúktósi. Þeir valda því síður vanda. Fyrir þá sem
þjást af frúktósavanfrásogi er yfirleitt nóg að forðast mat sem er með meiri
frúktósa en glúkósa. Það flækir málið að
hlutfallið getur farið eftir þroskastigi ávaxtanna og undirtegund. Það er því mikilvægt að hlusta á sinn eigin
líkama, læra af reynslunni hvað fer illa í mann og hvað ekki.
Til að flækja málið enn meir þola sumir
heldur ekki frúktósaskyld efni. Þetta
eru frúktan eins og inúlín (ATH. ekki insúlín heldur inúlín) og
frúktóóligósakkaríð, og svo sykuralkóhól. Þessi efni eru einu nafni kölluð
FODMAP. Frúktan eru í þistilhjörtum,
spergli (aspas), bönunum, blaðlauk, lauk og hveiti. Þar af leiðandi eru frúktan í heilhveiti og
spelti og öllu sem inniheldur hveiti (lakkrís, sumar tegundir af bjór, brauð,
kökur, kex, morgunkorn, pasta, pizzur og margar núðlur). Inúlín og frúktóólígósakkaríð eru notuð sem
aukefni í sum brauð, fæðubótarefni og lyf.
Sykuralkóhól eru t.d. sorbitól, xylitól og fleiri efni sem öll enda á –tól,
og eru notuð sem gervisætuefni í drykki, tyggigúmmí og jafnvel mat. Sorbitól er auk þess af náttúrunnar hendi í sumum
ávöxtum með steini, og xylitól í sumum berjum.
Þessi listi er svo langur og flókinn að
manni hrýs hugur. Bananar og ávextir með
steini eru ýmist á góða eða slæma listanum, vínber og rúsínur líka, það fer
víst eftir þroskastigi berjanna. Auk
þess er listinn enn í mótun. Hann er
mismunandi eftir því hvaða heimild maður les.
En örvæntið ekki. Í fyrsta lagi getur verið að það dugi ykkur sem
grunar að þið eigið við frúktósavanfrásog að stríða, að forðast bara ávexti sem
innihalda meiri frúktósa en glúkósa. Í
öðru lagi er þetta ekki spurning um að bragða aldrei framar nokkuð á þessum
lista, heldur getur vel verið að dugi að minnka magnið sem neytt er í hvert
skipti. Í þriðja lagi getur verið ráð að
borða þessar fæðutegundir ekki eintómar, heldur með einhverju sem er ríkt af glúkósa,
en ekki frúktósa eða öðrum FODMAP. Þar
má nefna mjólkurvörur, hafragraut, rúgbrauð og kartöflur. Glúkósinn dempar áhrifin af frúktósanum.
