Flestir hafa einhvern tíma fengið
brjóstsviða en hjá sumum er vandamálið viðvarandi og kallast þá vélindabakflæði
(gastroesophageal reflux disease, GERD). Oft er hægt að sjá með magaspeglun að
opið milli magans og vélindans er of vítt og stundum eru komnar bólgur eða sár á
slímhúð vélindans, því magasýran er ertandi.
Vægt vélindabakflæði (non-erosive reflux
disease, NERD) sést ekki við magaspeglun en því fylgja miklar ræskingar og hósti
á morgnana og/eða í kjölfar máltíða. Ástæðan gæti verið sú að lítið magn sýru sem
kemst upp í vélindað erti taugar sem liggja til lungnaberkjanna og valdi því að
þær fara að framleiða slím (1). Upp úr þessu getur smám saman þróast astmi.
Lífsstíll
Reykingar, áfengisneysla og ákveðnar
matartegundir hafa þótt ýta undir bakflæði. Fyrir áratug tók vísindamaður
nokkur saman allar rannsóknir á sambandi lífsstíls og bakflæðis (2). Vandaðar
rannsóknir voru af skornum skammti og niðurstaðan var sú að ekki hefði verið
sýnt nægilega vel fram á að það að forðast tóbak, áfengi eða fæðutegundir eins
og fitu, kaffi, súkkulaði, myntu, sítrusávexti, kolsýrða drykki og sterkkryddaðan
mat hefði marktæk áhrif á einkenni bakflæðis.
Fæðumunstrið getur aftur á móti skipt máli.
Best er að borða ekkert 3 klst fyrir svefn (2). Maginn framleiðir meiri sýru
fyrstu klukkustundirnar eftir máltíð og það er helst þegar við liggjum í
láréttri stöðu sem magasafinn rennur upp í vélindað. Yfirfullur magi getur aukið
hættuna á því.
Svefn
Svefnstaðan skiptir líka máli. Betra er að liggja
á vinstri en hægri hlið, en þar sem flestir snúa sér oft í svefninum veit ég ekki
hvort sú vitneskja hjálpar. Það er einfaldara að grípa til þess ráðs að sofa
með hærra undir höfðalaginu (2,3). Þá á ég ekki við að nota þykkari kodda. Það
gerir ekkert gagn. Ég á við að setja 10-20 cm þykka trékubba undir fæturna á
rúminu, höfðalagsmegin. Sum rúm er hægt að hækka handvirkt eða rafdrifið frá miðjunni.
Einnig er hægt að kaupa skáhallandi yfirdýnu sem nær niður að mjöðmum. Hvort
tveggja ætti að duga (3).
Það er fleira sem einstaklingar með bakflæði
geta gert til að bæta líðan sína. Föt sem þrengja að kviðnum stuðla að bakflæði
og það gerir mikil kviðfita líka. Ástæðan er ekki ljós en víð föt og þyngdartap
geta bætt ástandið (2).
Eftir máltíð ætti einnig að forðast að
beygja sig eða hreyfa sig ákaft, og gæta þess að sitja uppréttur en ekki
samankrumpaður í sófa.
Síkvef
Bakflæði heitir það líka þegar hor rennur
aftan úr nefi niður í kok (laryngopharyngeal reflux, LPR). Þessar tvær tegundir
bakflæðis fara oft saman. Ástæðan gæti verið sú að magasýra sem sullast upp úr
maganum í vélindað gufar upp og þegar við stöndum upprétt leitar gufan upp í
kokið og þaðan alla leið upp í nefholið og jafnvel kinnholurnar (1). Slímhúðin
þar er ennþá viðkvæmari fyrir sýruárás en slímhúð vélindans. Þrálát hæsi, nefstífla
og kinnholubólga eru einkennin. Auk mikillar þarfar fyrir að snýta sér rennur
hor aftur í kok yfir nóttina og myndar kekki aftan í hálsinum sem hóstað er upp
eða kyngt í morgunsárið (1).
Öndun
Þindin er stór beinagrindarvöðvi sem
aðskilur kviðarhol frá brjóstholi. Hún styður við hringvöðvann sem á að hindra
bakflæði úr maga í vélindað. Nýleg rannsókn bendir til þess að þjálfun þindarinnar
styrki hringvöðvann svo bakflæði minnkar (4,5).
Við notum þindina ásamt vöðvum
rifjahylkisins til öndunar. Þegar þindin dregst saman lyftist kviðurinn og
lungun fyllast af lofti og öfugt þegar hún slaknar. Í rannsókninni var þindin
þjálfuð með öndunaræfingum í hálftíma á dag í 4 vikur. Meðal annars var þátttakendum
sagt að halda fyrir aðra nösina í einu svo þindin þyrfti að reyna meira á sig
við að draga loftið inn í lungun. Æfingarnar voru framkvæmdar í standandi,
sitjandi og liggjandi stöðu.
Það náðist marktækur árangur sem lýsti sér með
minna af mældri sýru í vélindanu heldur en í upphafi og minni bakflæðiseinkennum
samkvæmt spurningalista sem þátttakendurnir fylltu út.
Æfingin skapar meistarann
Að 9 mánuðum liðnum voru þátttakendurnir
fengnir í viðtal á nýjan leik. Þeir sem höfðu haldið æfingunum áfram heima voru
ennþá marktækt betri af bakflæðinu en þeir voru áður en rannsóknin hófst. Lyfjanotkun
þeirra var aðeins þriðjungur þess sem þeir þurftu í upphafi. Samt notaði helmingur
þeirra öndunartæknina aðeins einu sinni til tvisvar í viku og nokkrir sögðust bara
grípa til hennar þegar þeir fengu brjóstsviða. Hinir sem gáfust upp og hættu
þjálfuninni eftir 4 vikur voru komnir í sömu stöðu og áður en rannsóknin hófst.
Þetta var lítil rannsókn og takmarkaðist af
því að viðmiðunarhópurinn fékk enga meðferð í þessar 4 vikur sem
rannsóknarhópurinn var í þindarþjálfun. Í kjölfarið fengu báðir hóparnir þjálfun og náðu svipuðum árangri. En það
breytir því ekki að þátttakendurnir voru ekki blindir á það hvort þeir fengu
virka meðferð eða ekki og það er þar af leiðandi ekki hægt að útiloka
lyfleysuáhrif.
Þessi rannsókn er afar áhugaverð. Hana þyrfti
að endurtaka á stærri hópi með betra viðmiði.
Heimildir
1) TR DeMeester. Evolving concepts of reflux: The ups and
downs of the LES. Can J Gastroenterol
2002;16(5):327-331.
2) Kaltenbach T, Crockett S, Gerson LB: Are
lifestyle measures effective in patients with gastroesophageal reflux disease?
An evidence based approach. Arch Intern Med 2006; 166: 965-971.
3) Hamilton JW, Boisen RJ, Yamamoto DT,
Wagner JL, Reichelderfer M. Sleeping on a wedge diminishes exposure of the
esophagus to refluxed acid. Dig Dis Sci 1988; 33: 518-522.
4) Eherer A. Management of gastroesophageal
reflux disease: lifestyle modifications and alternative approaches. Dig Dis
2014; 32:149-151.
5) Eherer A, Netolitzky F, Högenauer C,
Puschnig G, Hinterleitner TA, Scheidl S, Kraxner W, Krejs GJ, Hoffmann KM.
Positive effect of abdominal breathing exercise on gastroesophageal reflux
disease: a randomized controlled study. Am J Gastroenterol 2012; 107: 372-378.