Strangar reglur um hvað má borða eða hversu
mikið geta kallað fram þráhyggjuhugsanir um mat, og sterka löngun í það sem á
bannlistanum er (food craving). Það getur leitt til öfga milli þess að borða
yfir sig af óhollustu, og þess að vera enn strangari við sig. Samviskubit og
líkamleg og andleg vanlíðan fylgja í kjölfarið.
Ég tók mitt öfgaskeið í mataræði fyrir
nokkuð mörgum árum síðan. Þá var ég á ströngu heilsufæði um nokkurra ára skeið,
en leyfði mér alltaf allt á jólunum. Ég hlakkaði til jólanna eins og barn. Þar
sem ég er annáluð fyrir sjálfsaga tókst mér að stilla átinu í þokkalegt hóf
þegar jólin loks gengu í garð.
Blandan mín og blandan þín…
Ég varð samt fyrir undarlegri upplifun ein
jólin. Ég kolféll fyrir malt- og appelsínblöndu. Ég gat bókstaflega þambað
þennan jóladrykk, glas eftir glas. Ég leyfði mér það upp að vissu marki,
kannski tvö glös eða þrjú með máltíð í jólaboðunum og eitt til tvö eftir matinn
með smákökunum. Það voru nú einu sinni jólin.
Þegar kom fram í janúar var ég nokkra daga
að trappa mig niður í öfgakennda heilsufæðið á ný. Það var lítið mál, en ég
fann samt fyrir undarlegum söknuði eftir malti og appelsíni. Það kom aftur og
aftur upp mynd í hugann af þessum drykk og sótti mig áköf þorstatilfinning. Það
hvarflaði ekki að því sjálfs-agaða heilsufríki sem ég var, að láta undan og fá
mér þennan eðaldrykk. En því meira sem ég reyndi að ýta myndinni út úr kolli
mínum því ákafar sótti hún á mig. Að lokum ákvað ég að leyfa þessari hugar-mynd
að vera, skoða hana og sjá hvert hún myndi leiða mig.
Þorstinn slökktur í huganum
Ég lokaði augunum og sá fyrir mér hvernig
ég blandaði malti út í appelsín uns nákvæmlega rétti liturinn væri á blöndunni.
Mér fannst ég heyra í froðunni, ég fann ilminn og ímyndaði mér að ég bæri
glasið að vörunum og bergði á þessari dásemd. Ég fann munnvatn streyma fram í
munninn og ímyndaði mér að ég teygaði glasið í botn og annað glas og þriðja
glasið. Mér létti ósegjanlega þegar ég hætti að slást við hugar-myndina og
lifði mig í staðinn inn í hana á þennan máta. Þorstinn slokknaði án þess ég
hefði bragðað dropa af malti og appelsíni, og ég gat snúið mér að mikilvægari
verkum.
Það dugði reyndar ekki nema um stund. Þá
ásótti myndin mig á ný. Og ég endurtók ímyndunina. Þorstinn slokknaði í bili.
Daginn eftir endurtók ég þetta nokkrum sinnum í viðbót. Og smám saman fóru
áhrifin að dvína. Ég gat ekki lifað mig inn í ímyndunina á sama hátt,
munnvatnið hætti að streyma. Að sama skapi minnkaði löngun mín í malt og
appelsín. Eftir nokkra daga hætti myndin að ásækja mig og ég var komin yfir
þennan hjalla.
Næstu jól drakk ég minna malt og appelsín,
og gat hætt því þegar kom fram í janúar án nokkurra vandkvæða.
Að borða meðvitað
Það var ekki fyrr en á síðasta ári þegar ég
las bókina Eat, drink and be mindful eftir Susan Albers, psy.d., sem ég lærði
að það er til hugtak yfir þá aðferð sem ég notaði á sjálfa mig til að komast
yfir þessa sterku löngun í malt og appelsín. Á ensku heitir aðferðin mindful
visualization en á íslensku gæti það útlagst gjörhugul ímyndun.
Bók Susan Albers fjallar um það að borða
meðvitað. Að borða meðvitað er að borða með gjörhygli, að vera í augnablikinu allan
tímann á meðan á máltíð stendur. Sá sem borðar meðvitað tekur eftir öllu
varðandi matinn, bæði útliti, ilmi, áferð, hitastigi, bragði og því hvaða áhrif
maturinn hefur á líkamann, t.d. á svengd og seddu.
Það er ekki fyrr en undir lok bókarinnar
(bls 156) að minnst er á fyrirbærið mindful visualization (gjörhugul ímyndun).
Að sjá fyrir sér hegðun sem maður vill tileinka sér
Gjörhugul ímyndun (mindful visualization)
snýst annars vegar um að sjá fyrir sér hegðun sem maður vill tileinka sér. Hér
kemur dæmi um það:
Það er algengt að heyra fólk segja: “Ef ég
fæ mér súkkulaðikex, get ég ekki hætt eftir eitt kex, og varla eftir fimm
stykki, helst ekki fyrr en kexið er búið”. Það er líka algengt að heyra fólk
segja: “Ef ég fæ mér súkkulaðikex fyllist ég af sektarkennd og finnst ég
algerlega stjórnlaus.”
Æfingin er svona: Sjáðu fyrir þér eldhúsið
heima hjá þér. Ímyndaðu þér að þú opnir skápinn þar sem kexið er geymt og náir
í pakka af súkkulaðikexi. Sjáðu fyrir þér að þú opnir pakkann og takir eitt
kex. Ímyndaðu þér að þú bítir í kexið. Finndu áferðina, bragðið, ilminn.
Ímyndaðu þér að þú njótir hvers bita til fullnustu. Kyngdu síðasta bitanum af
kexkökunni í huganum og settu kexpakkann aftur upp í skáp. Lokaðu skápnum í
huganum og farðu út úr eldhúsinu. Finndu hvað þú ert sátt/ur í munni og maga,
og hvað þér líður vel með sjálfa/n þig.
Sjáðu þetta fyrir þér aftur og aftur þar
til það verður þér auðvelt og eðlilegt. Næst þegar þig langar í súkkulaðikex
skaltu rifja ímyndunina upp og prófa að raungera hana, láta hana rætast. Með
æfingunni mun þér takast að njóta þess að borða eina súkkulaðikexköku án samviskubits
og sleppa því að fá þér aðra.
Að breyta lífeðlisfræðilegum viðbrögðum við mat
Hins vegar er hægt að nota gjörhugula
ímyndun (mindful visualization) til að breyta lífeðlisfræðilegum viðbrögðum við
mat.
Hér er dæmi um það: Ímyndaðu þér að þú
bítir í sítrónusneið. Líklega grettir þú þig og munnvatn streymir fram þó engin
sítróna sé í nánd. Því oftar sem þú ímyndar þér að þú bítir í sítrónusneið, því
minni verða þessi lífeðlisfræðilegu viðbrögð. Að lokum geturðu ímyndað þér að
þú kjamsir á heilli sítrónu, án þess það kalli fram dropa af munnvatni.
Sama getur þú gert hvað varðar mat sem þú færð
sterka löngun í og ert vön/vanur að borða í hugsunarleysi eða stjórnleysi. Ef
þú æfir þig að sjá þennan mat fyrir þér, lifir þig inn í ilm, bragð og áferð, mun
líkami þinn smám saman hætta að bregðast við honum með jafn ákafri löngun
(craving). Þetta var aðferðin sem ég notaði á mína sterku löngun í malt og
appelsín.
Allt er best í hófi
Ég hætti að lokum á öfgakennda
heilsufæðinu, því ég fann það hafði ekki góð áhrif á meltinguna, auk þess sem ég
þreyttist á að beita mig endalausum sjálfsaga.
Ég mæli frekar með fjölbreytni og hófsemi,
að borða oftast hollt og stöku sinnum takmarkað magn af öllu hinu, án
samviskubits. Það er betra fyrir líkama og sál.
No comments:
Post a Comment