Ég þjáðist eins og margar ungar konur af
meltingartruflunum frá unglingsaldri. Um 1990 fór ég til meltingarsérfræðings
og í ristilspeglun. Ekkert reyndist að ristli mínum. Þá fór ég til
næringarráðgjafa. Hún sendi mig í mjólkursykursþolpróf sem var um leið almennt
sykurþolspróf. Ég var látin drekka vökva sem innihélt mjólkursykur á fastandi
maga og fór svo í nokkrar blóðprufur næstu klukkutímana á eftir. Í blóði mínu
mældist eðlileg hækkun á glúkósa og lækkun innan eðlilegs tímaramma. Það var
því hægt að fullyrða að mjólkursykurinn hefði verið klofinn af ensíminu laktasa
niður í glúkósa og galaktósa. Þessar sykrur hefðu verið frásogaðar yfir í blóð
og hormónið insúlín hefði hjálpað glúkósanum að komast inn í frumur líkamans.
Niðurstaðan var því sú að ég væri hvorki
með mjólkursykursóþol (laktósaóþol) né sykursýki. Næringarráðgjafinn sendi mig
næst í magaspeglun. Ekkert reyndist vera athugavert við þarmavegg skeifugarnar
þannig að niðurstaðan var sú að ég væri ekki með glútenofnæmi / glútenóþol /
selíak.
Iðraólga (IBS)
En meltingartruflanirnar voru enn að hrjá
mig. Læknirinn sagði mig vera með iðraólgu (irritable bowel syndrome, IBS).
Þetta væri streitutengdur sjúkdómur og ég gæti reynt slökun. Að öðru leyti væri
ekkert við henni að gera. Ég gat ekki með nokkru móti ráðið við streitu í lífi
mínu á þessu skeiði.
Næringarráðgjafinn ráðlagði mér að prófa
mig áfram með það hvaða matartegundir yllu einkennunum. Ég hlýddi hennar ráðum
og komst að því að ég þoli mjólkurvörur mjög vel. Ávextir, brauð, baunir og
kálmeti ollu mér aftur á móti vandræðum. Ég fann ég varð skárri ef ég sneiddi
hjá þessum matvælum eða borðaði þau í litlu magni með öðru. Mér batnaði samt
ekki alveg af iðraólgunni.
Nokkru seinna hóf ég nám í næringarfræði og
fór í skiptinám til Kaupmannahafnar haustið 2000. Eitthvað var minnst á
glænýjar rannsóknir á gerjanlegum sykrum sem gætu valdið meltingartruflunum.
Það var samt ekki fyrr en uppúr 2010 sem ég fór að kynna mér þessar rannsóknir.
Þá sá ég að auk matvælanna sem ég hafði talið orsakavalda iðraólgunnar inniheldur
laukur mikið af gerjanlegum sykrum. Ég hafði ekki gert mér grein fyrir því enda
er laukur yfirleitt hluti af máltíð sem samanstendur af mörgum fæðutegundum svo
erfitt er að greina áhrifin af honum einum og sér. Auk þess voru ekki allir
ávextir jafn slæmir. Epli og perur valda frekar einkennum en appelsínur og
bananar.
Gerjanlegar sykrur (FODMAP)
FODMAP er skammstöfun og stendur fyrir
Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides, and Polyols.
Gerjanlegar sykrur er einfaldasta þýðingin. Þær er að finna í ýmsum
kolvetnaríkum matvælum og geta valdið meltingartruflunum og iðraólgu.
Gerjanlegar kallast þær vegna þess að gerlar í ristlinum geta brotið þær niður
og nýtt sem fæðu fyrir sig. Sumar þessara sykra getur heilbrigður líkami brotið
niður að hluta eða öllu leyti og frásogað (flutt úr meltingarvegi yfir í blóð)
áður en gerlarnir komast í þær. Þetta á við um mjólkursykur og frúktósa. Þeir
sem eru með mjólkursykursóþol skortir hins vegar ensím sem brýtur
mjólkursykurinn niður og þeir sem eru með frúktósavanfrásog geta illa frásogað
frúktósa. Aðrar gerjanlegar sykrur (frúktan, galaktan og fjölalkóhól) getur
mannskepnan ekki nýtt. Þau eru í lauk, baunum, hveiti, rúgi, byggi og ýmsum
grænmetistegundum. Hvað mig varðar var ég ekki með mjólkursykursóþol, en
frúktósavanfrásog var klárlega hluti af ástæðu iðraólgunnar auk viðkvæmni fyrir
öðrum gerjanlegum sykrum.
Gerjanlegar sykrur sem ekki eru frásogaðar
úr smáþörmum yfir í blóð ferðast í staðinn langa og hlykkjótta leið eftir smáþörmunum
og alla leið niður í ristilinn. Á meðan allar þessar agnir eru á ferð streymir
vatn úr blóðinu inn í holrými þarmanna til að þynna blönduna. Þetta heitir
osmósa, agnirnar draga vatn að sér. Við þetta þenjast þarmarnir út og gefa
okkur þá tilfinningu að við séum uppþembd.
Þegar gerjanlegu sykrurnar eru komnar niður
í ristilinn kætast gerlarnir og byrja að brjóta þær niður. Við það myndast gas
og okkur finnst við enn þandari. Hluti gassins fer gegnum ristilvegginn inn í
blóð og við öndum því út um lungun. Restin fer út um endaþarm með tilheyrandi
hljóði og lykt.
Það kannast flestir við það að verða
uppþembdir, t.d. af brauði og fá vindgang í kjölfar máltíða. Ef það gengur
fljótt yfir og veldur ekki miklum óþægindum er vel hægt að sætta sig við það.
Ástæða iðraólgu
Iðraólga er líklega vanstilling eða
ofurnæmni í meltingartaugakerfinu, þannig að taugarnar sem liggja utan á
meltingarveginum bregðast óeðlilega við þaninu sem verður þegar gerjanlegu sykrurnar
fara þar um. Meltingarvegurinn verður ýmist ofvirkur, ýtir innihaldi sínu of
hratt niður í átt að endaþarmi, eða vanvirkur, þarmahreyfingar minnka eða
stöðvast um tíma. Sá sem þjáist af iðraólgu fær meltingartruflanir sem lýsa sér
með ristilkrömpum, miklum vindgangi og óreglulegum hægðum, ýmist niðurgangi eða
hægðatregðu.
Árið 2009 kláraði ég námið og ákvað að
vinna sjálfstætt. Álag minnkaði verulega í mínu lífi. Auk þess var ég farin að
stunda hugleiðslu og jóga. Einkenni iðraólgunnar minnkuðu að sama skapi. Ég get
í dag borðað gerjanlegar sykrur án vandkvæða nema magnið sé þeim mun meira eða
ég stödd í streitufullum aðstæðum. Mér virðist hafa tekist að endurstilla eða
róa meltingartaugakerfið. En lág-FODMAP fæði hefði hjálpað mér á sínum tíma og það
hefur reynst mörgum vel.
Vandað til verka
Fyrir þá sem þjást af iðraólgu skiptir
miklu máli hvað borðað er í staðinn fyrir þær fæðutegundir sem innihalda FODMAP
svo fæðið verði nógu fjölbreytt og næringarríkt. Annars getur vítamín- og steinefnaskortur
skapast. Auk þess þurfa fæstir að forðast allar gerðir FODMAP nema í nokkrar
vikur. Þá tekur við ferli þar sem þeim er bætt aftur við fæðið einni og einni í
einu og fylgst með viðbrögðunum.
Þeir sem vilja fá nákvæman lista yfir fæðutegundir
sem innihalda FODMAP og hvaða fæðutegundir best er að borða í staðinn geta pantað
viðtal hjá mér í tölvupósti eða síma. Sömuleiðis geta þeir sem þurfa aðstoð við
að bæta einni og einni gerð FODMAP aftur inn í fæðið fengið hjá mér upplýsingar
og aðstoð.
No comments:
Post a Comment