Ég skrifaði á síðasta ári pistil um
frúktósavanfrásog. Titill pistilsins var bein þýðing á enska orðinu fructose
malabsorption, sem er það þegar aðeins lítill hluti ávaxtasykurs kemst úr
meltingarvegi í blóð. Síðan þá hef ég komist að því að mörgum finnst íslenska
orðið bæði óþjált og óskiljanlegt. Það nær heldur ekki yfir nema hluta af
vandamálinu. Í rauninni er um að ræða viðkvæmni fyrir ýmsum gerjanlegum sykrum,
en ekki eingöngu frúktósa.
Meltingartruflanir
Ef líkaminn á erfitt með að melta
gerjanlegar sykrur eða frásoga (flytja úr þörmum í blóð), verða þær að fæði
fyrir gerlaflóruna í ristlinum. Við gerjunina myndast gas, sem getur valdið
uppþembu og vindgangi. Meltingartruflanirnar geta líka lýst sér með
ristilkrömpum, hægðatregðu eða niðurgangi.
FODMAP
Gerjanlegar sykrur eru frúktósi, frúktan,
raffinósi, polyol og laktósi. Þessi efni eru einu nafni nefnd FODMAP
(Fermentable Oligo-, Di-, Monosaccharides And Polyols).
Frúktósi er ávaxtasykur. Hann er í öllum
ávöxtum, hvítum sykri, hunangi, HFCS (kornsírópi) og agavesírópi.
Frúktan eru stuttar keðjur frúktósaeininga.
Þær eru í hveiti, rúgi, lauk, kúrbít, ætiþistli (artichoke) og í aukefnunum
frúktóólígósakkaríði (FOS) og inúlíni.
Raffinósi er í flestum baunum, hvítkáli,
rósakáli og spergli (aspas).
Polyol eru í eplum, perum, öllum ávöxtum
með steini og í sætuefnunum sorbitól, xylitól og isomalt.
Laktósi er í öllum mjólkurvörum öðrum en
smjöri og gerjuðum ostum, og er sama hvort þær eru úr kúamjólk eða geitamjólk.
Frúktan og glúten
Frúktan og glúten eru í sömu
korntegundunum. Glútenlaus brauð, kökur, kex og pasta henta þess vegna vel
fyrir þá sem eru viðkvæmir fyrir gerjanlegum sykrum.
Glútenofnæmi (glútenóþol) er þegar jafnvel
örlítið magn glútens veldur því að líkaminn ræðst á þarmatoturnar og eyðileggur
þær. Það er hægt að mæla glútenofnæmi með blóðprufu og speglun á skeifugörn. Aftur
á móti er ekki komin nein rútínumæling á viðkvæmni fyrir gerjanlegum sykrum.
Blóðprufa og þarmatotur eru eðlilegar við skoðun.
Frúktósi og glúkósi
Flestir þeir sem viðkvæmir eru fyrir
gerjanlegum sykrum þola þær í litlu magni. Það er því óþarfi fyrir þá að fylgja
ströngu glútenlausu fæði. Þeir þola líka frúktósann betur ef glúkósi
(þrúgusykur) er til staðar. Glúkósinn hjálpar frúktósanum að frásogast úr
þörmum í blóð. Þess vegna veldur hvítur sykur síður vanda en HFCS og agave, þar
sem hvítur sykur inniheldur glúkósa og frúktósa í jöfnum hlutföllum, en HFCS og
agave innihalda frúktósa í yfirmagni. Sömuleiðis valda banani, appelsínur,
sítrónur, rabarbari, bláber og cantaloupe melónur síður vanda en epli, perur og
vatnsmelóna, þar sem fyrrnefndu ávextirnir hafa glúkósa í yfirmagni, en þeir
síðarnefndu yfirmagn af frúktósa.
Mjólkursykur
Mjólkursykur inniheldur glúkósa og
galaktósa í jöfnum hlutföllum. Mjólkursykursóþol er hægt að mæla með
mjólkursykursþolprófi. Þá eru teknar nokkrar blóðprufur í röð eftir neyslu
mjólkursykurs á vökvaformi. Þeir sem hafa mjólkursykursóþol skortir ensím til
að kljúfa glúkósann frá galaktósanum. Sumir eru með mjólkursykursóþol en geta
borðað aðrar gerjanlegar sykrur án verulegra vandkvæða. Hjá öðrum er það öfugt.
Þeir geta neytt mjólkurvara en þola aðrar gerjanlegar sykrur illa. Fyrir þá
getur verið kostur að borða t.d. epli og perur með rjóma. Glúkósinn úr
mjólkursykrinum hjálpar frúktósanum að frásogast. Sumir eru viðkvæmir fyrir
öllum gerjanlegum sykrum, hvort sem þær koma úr mjólk, ávöxtum, hveiti, baunum
eða lauk.
Iðraólga
Margir sem hafa fengið þann dóm að vera með
iðraólgu (irritable bowel syndrome, IBS), og hefur verið sagt að ekkert sé við henni
að gera, fá bata ef þeir sneiða hjá gerjanlegum sykrum í fæði sínu.
Nákvæmari lista yfir fæðutegundir sem ætti
að forðast, og hvað hægt er að borða í staðinn, er hægt að nálgast hjá mér í
Heilræði.
No comments:
Post a Comment